Acequias: ecologische levensaders van Spanje

Acequias of séquias zijn door de gemeenschap geëxploiteerde waterwerken die in Spanje  en voormalige Spaanse kolonies in Amerika worden gebruikt voor irrigatie. Vooral in Spanje, de Andes, Noord-Mexico en in net zuiden van de VS zijn acequias meestal zeer oude kanalen die sneeuw uit de bergen of water uit de rivieren naar verre velden vervoeren zodat de gewassen kunnen groeien. De acequias bestaan uit een systeem van geulen, sloten, pijpen en aquaducten. De zeggenschap over de waterwerken is verdeeld onder de mensen die in het gebied wonen. Zij zien er gezamenlijk op toe dat het water eerlijk wordt verdeeld. De term acequia kan ook verwijzen naar het langgerekte centrale bassin in een Moorse tuin, zoals bijvoorbeeld in de Generalife in het Alhambra in Andalusië.  De waterwerken in Andalusië zijn jarenlang verwaarloosd, maar gelukkig zijn ze nu weer ontdekt als ecologische levensaders. Vrijwilligers werken aan hun herstel.

Oeroude watersystemen in Spanje en Amerika

Het Spaanse woord acequia (en Catalaanse séquia) komt van het klassiek Arabisch as-sāqiya, dat de dubbele betekenis heeft: ‘de waterleiding’ of ‘een die water draagt’ en de ‘barmeid’ (van saqā, ‘om water te geven, drinken’). Traditioneel worden de Spaanse acequias geassocieerd met de Arabische kolonisatie van het Iberisch Schiereiland. Maar het is waarschijnlijk dat de Arabieren en Berbers die vanaf 712 in Spanje kwamen wonen enkel de irrigatiesystemen verbeterden die al sinds de Romeinse tijd of zelfs daarvoor bestonden. De techniek werd later ook toegepast in de Spaanse en Portugese koloniën. Op het eiland Madeira en in Kaapverdië worden ze levadas genoemd. Maar het is niet onmogelijk dat ook daar al oudere waterwerken bestonden. Zo is bekend dat de inheemse Huarpes in Argentinië al waterwerken hadden lang voor de Spanjaarden daar voet aan wal zetten in de 16de eeuw. In de Verenigde Staten werden de oudste acequias meer dan 400 jaar geleden aangelegd. Ze zijn vaak een primaire bron van water voor landbouw- en veeteeltbedrijven in Amerikaanse staten die ooit in Spaanse of Mexicaanse handen waren zoals New Mexico en Colorado. Als je in Spanje naar het Alhambra gaat, zul je zien hoe mooi het systeem is. Al het water dat je daar ziet in de fonteinen en dat rond de paleizen naar beneden stroomt, wordt via kanalen uit de bergen en rivieren naar de velden en paleizen geleid.

Rop Zoutberg op reportage in Granada Foto: Adriana Zoutberg

Water brengt nieuw leven in Spaanse dorpen

Helaas zijn in Spanje sommige acequias in de vergetelheid en verstopt geraakt. Gelukkig groeit het bewustzijn dat deze irrigatiewerken van levensbelang zijn voor de landbouw en voor de dorpen. In Andalusië zijn vrijwilligers begonnen om de acequias schoon te maken. Met een verbluffend resultaat. Mensen keren terug naar de dorpen om zich er weer te vestigen en het land te bebouwen. NOS-correspondent Rop Zoutberg ging voor ESPANJE! een kijkje nemen bij deze werkzaamheden in Andalusië. Je leest zijn verhaal in editie 3 2022 van ESPANJE! die in juli verschijnt. Daarbij ook tips voor wandelingen langs de kanalen en vrijwilligerswerk om te helpen bij de schoonmaak van de kanalen. Hieronder zie je een impressie van zijn reis.