26 augustus 2021 – Brieven aan de rest van Spanje. Dat is de titel van de nieuwe VPRO-serie van Stef Biemans over Spanje. Drie jaar geleden ging de schrijver en tv-maker vrij plotseling in Andalusië wonen. Om zijn buren te leren kennen stelde hij ze vragen in brieven die hij stuurde. Van de antwoorden leerde hij veel en werd hij nog nieuwsgieriger. Nieuwsgierig naar al die andere Spanjaarden. Daarom is er vanaf zondag 29 augustus een nieuwe serie, wekelijks om 20.20 uur op NPO 2.
In deze nieuwe serie – de opvolger van het in 2020 met de Zilveren Nipkowschijf beloonde serie Brieven aan Andalusië – stelt hij vragen over de verhalen die het afgelopen jaar het Spaanse nieuws beheersten. Hij zag hoe migranten op de Canarische Eilanden aankwamen, hoe in Baskenland het jubileum gevierd werd waarop ETA haar wapens neerlegde, hoe de Madrileense horeca zich mengde in de lokale verkiezingen, hoe de Galiciërs riepen om aandacht zonder hun stem te verheffen en hoe de stierenvechters klaagden over gebrek aan werk door de pandemie. In Brieven aan de rest van Spanje ontmoet Biemans zeer uiteenlopen Spanjaarden die hun hart luchten en iets van de complexe Spaanse ziel bloot te leggen.
Aflevering 1 – Tien jaar zonder ETA – Zondag 29 augustus
In de eerste brief naar Baskenland stelt Biemans de vraag: welke invloed heeft het Baskisch conflict nog op uw leven? Zo komt hij terecht bij Etzozi, een jonge vrouw die getrouwd is met een man die een lange gevangenisstraf uitzit omdat hij chauffeur was bij een moordaanslag van de ETA. Tijdens zijn gevangenschap kregen ze samen twee kinderen die ze alleen opvoedt. Ook sprak hij Gorka, een Baskische journalist die een aanslag met een bombrief overleefde en Cesar die alles kan vertellen over bombrieven maar dat liever niet doet.
Aflevering 2 – Onverwachts bezoek – Zondag 5 september
Op de Canarische Eilanden voltrok zich ten tijden van de pandemie een humanitaire ramp. Er kwamen duizenden bootvluchtelingen aan op de eilanden die hier niet op ingericht zijn. Of was er toch wel ruimte nu er bijna geen toeristen waren? Stef Biemans bezoekt een vier-sterrenhotel waar Afrikaanse vluchtelingen een nieuw onderkomen hebben gevonden. Zij vertellen de hartverscheurende verhalen over hun leven in Afrika en hun vlucht. Ook spreekt hij Sara, die moeite heeft met alle vluchtelingen op haar eiland.
Carlijn Teeven, die jarenlang webredacteur was van ESPANJE!, werkte mee achter de schermen. Ze reisde het hele land door om gesprekken te voeren met de mensen met wie Biemans in de serie praat.
Interview met Carlijn Teeven over haar werk achter de schermen
Aflevering 3 – Vergeet me niet Zondag 12 september
In een lezersbriefje las Biemans dat de Galiciërs zich vergeten voelen door de rest van Spanje. Hij reist naar de Costa do Morte om uit te zoeken of dit ook echt zo is. In zijn brieven vraagt hij: wat mag ik bij een bezoek aan Galicië absoluut niet over het hoofd zien? Het is niet zo gek dat Galicië zich vaak niet gehoord voelt, want het doet daar ook niet erg z’n best voor. Dat zegt een kunstenaar die Stef ontmoet, en hij ziet wat die bedoelt als hij een protest tegen windmolens bijwoont. Het gaat er rustig en beschaafd aan toe, en vrijwel onopgemerkt. Van het centrale gezag moeten de Galiciërs weinig hebben, maar de kerk is hier nog heel belangrijk. Kustbewoners weten zich beschermd door de Maagd van de Boot, en dat is hard nodig aan de Costa da Morte, waar de zee geeft en neemt. Stef: ‘Oscar is een Galicische uitvinder die in alle stilte een acht meter lange forel heeft gebouwd waarop je kunt rondfietsen. Waar is dat goed voor, vroeg ik hem. “Geen idee”, zei hij. “Het was een bevlieging.” We hebben enorm met hem gelachen en allemaal een ritje gemaakt in de forel. Maar ik heb ook serieus met hem gepraat over de Galicische aard. Hij houdt zelf wel van leven in de luwte; hij vertelde me dat hij zijn forel op twitter had gezet, schrok van alle aandacht en toen zijn account maar snel weer gewist heeft. Geklaag dat Galicië een vergeten gebied zou zijn, vindt Oscar maar onzin. “Als Galicië vergeten wordt, komt dat door onszelf”, zei hij tegen me. Want als je niks doet om gezien te worden, en je altijd verzet tegen vernieuwing, maar nooit samen een vuist maakt, dan moet je niet raar opkijken als je wordt genegeerd.’
Bij een kerk aan de Costa da Morte, waar de zee ontzettend gevaarlijk is, woonde Stef een ritueel bij. Die kerk is gewijd aan de Maagd van de Boot, vertelde de 92-jarige priester, want zij beschermt de zeelieden. Hij droeg haar beeld rond. Stef: Even later stonden we buiten op de rotsen, waar kerkgangers rode rozen in de woeste golven gooiden. Een van hen vertelde me dat hij al veel mensen aan de zee was kwijtgeraakt. Buren, familieleden, bevriende eendenmosselvangers. Even verderop had een boot schipbreuk geleden en daarbij waren zes doden gevallen. Zelf was hij ook gewond geraakt, zag ik. Zijn ene hand had nog maar één vinger. Maar dat kwam niet door de zee. Het was gebeurd op een feest ter ere van de Maagd van de Boot, vertelde hij. Er ontploften opeens allerlei vuurpijlen, en hij stond daar vlak naast. Dat heeft hem niet alleen zijn hand, maar ook een been gekost. Ik vroeg of de Maagd hem dan niet beschermd had, maar hij zei: ik was politieagent en ik stond daar om mensen weg te halen van het gevaar, dus daardoor zijn er minder slachtoffers gevallen. Hij zag dat als een geslaagde ingreep van de Maagd. Hij liet me ook zien wat ze nog meer aan de zee offeren: wie hoofdpijn heeft, geeft een hoofd, wie een zieke koe heeft, een koe, allemaal van was gemaakt. Zelf had hij natuurlijk een hand geofferd, en een been. Ik vroeg hem of dat had geholpen. Jazeker, zei hij. Ze wilden m’n hand eerst amputeren, maar ik heb de helft kunnen houden. Dankzij de maagd!’
Aflevering 4 – No pasa nada – Zondag 19 september
Spanje is hard en snel getroffen door de pandemie. Stef Biemans vraagt zich af of de Spanjaard anders omgaat met verlies en rouw. In deze onzekere tijden start hij een correspondentie over de grootste zekerheid van het leven: de dood.
Aflevering 5 – De koloniale erfenis – Zondag 26 september
Gesteund door de wereldwijde vragen die er gesteld worden over de rol die nationale ‘helden’ in de slavernij gespeeld hebben, worden er in Spanje vraagtekens gezet bij de erfenis van Columbus. Waarom staan er overal standbeelden van de ontdekkingsreiziger als zijn verdiensten door veel Latijns-Amerikanen als niet heel verdienstelijk worden beschouwd? Biemans stuurt brieven naar de Latino-gemeenschap in Spanje. Hij sprak verschillende Latijns-Amerikanen, zoals Audrey. Samen met haar ging hij naar het Archief van de Nieuwe Wereld, waar een archivaris in vijfhonderd jaar oude passagierslijsten had gezocht naar haar achternaam. Hij had een verslag uit 1531 gevonden over Diego Sánchez de Ortega, waarschijnlijk haar verre voorvader. Biemans: ‘Audrey heeft niet alleen Spaanse, maar ook inheemse voorouders. Op school in Nicaragua heeft ze geleerd dat de Spanjaarden kwamen om alles in te pikken, het volk uit te roeien en de cultuur te vernietigen. En tja, dat klopt ook. Toch was ze het wel met de archivaris eens dat er positieve én negatieve kanten aan zitten. “We waren niet geweest wie we nu zijn zonder die geschiedenis”, zei ze. En dat ze een familieband met Spanje voelt. Ik had zelf een heel romantisch beeld, maar zij gelooft niet dat Nicaragua zonder de Spanjaarden nu bevolkt zou zijn met een zingend, vredelievend volk dat in harmonie zou leven. Dat zette me wel aan het denken. Mijn eigen sympathie lag voor honderd procent bij de slachtoffers van die onderdrukking, dus vond ik de Spaanse veroveringen fout, maar misschien dacht ik wel te makkelijk.’
Aflevering 6 – Solidair biertje – Zondag 3 oktober
Spanje telt 1942 kilometer aan togen. Ieder dorp, ongeacht haar aantal inwoners, heeft een bar en dagelijks gaan er 8 miljoen Spanjaarden naar het café. Je zou bijna denken dat ze niets anders doen. Nu de pandemie de kroegen sloot, werd de horeca opeens een belangrijk campagnemiddel in verkiezingstijd: vrijheid of communisme?
Meer lezen? In het tijdschrift ESPANJE! staan volop verhalen over Spanje en de Spaanse cultuur. Je kunt ‘m hier bestellen. Kijk op de site van de VPRO voor uitgebreide informatie over alle afleveringen van de serie van Stef Biemans.
Wie is Stef Biemans?
Stef Biemans (Nijmegen, 1978) is regisseur, presentator en documentairemaker. Tot voor kort woonde hij in Nicaragua waar hij ook televisieprogramma’s maakte (Aventados en Metrópolis Nicaragua). In 2007 maakte Biemans voor VPRO’s Villa Achterwerk het programma Brieven uit Nicaragua, waarin hij brieven over het leven van kinderen in Nicaragua beantwoordde. Hij ontving hiervoor diverse onderscheidingen en prijzen waaronder de Beeld en Geluid Award en de Cinekid vakjuryprijs. In 2011 stapte hij over naar Metropolis dat in 2020 weer terug op de televisie kwam. In 2014 maakte hij Amor met een snor: een programma over de liefde in Latijns-Amerika. In 2016 maakte hij Americanos, een reisserie over migranten die vanuit Midden-Amerika naar de grens van de Verenigde Staten reisden. In 2018 was Stef te zien in de zesdelige VPRO-reisserie Over de rug van de Andes en in 2019 maakte hij het gelauwerde Brieven aan Andalusië. Voor deze serie ontving hij afgelopen jaar een Zilveren Nipkowschijf.
