Ibiza: Trikini en werelderfgoed

Alsof ze genoeg hebben van de mondiale jetset, overrijpe hippies en notoire nachtbrakers. Ibiza poetst zijn culturele erfgoed op. Met succes, want de UNESCO verleende het eiland al tweemaal de gunst van een felbegeerde plaats op de Werelderfgoedlijst. Voor de toeristenaantallen heeft het die lijst niet nodig, zou je denken. Ibiza heeft andere ambities.

Waar Mallorca zijn best doet om duurzaam en kleinschalig toerisme te bevorderen, zijn de veranderingen op Ibiza minder opvallend, maar wel opmerkelijk. Zo heeft Ibiza een boeiende geschiedenis die de laatste jaren steeds beter zichtbaar is gemaakt. Het culturele erfgoed van Ibiza is voor velen onbekend en laat zich prima combineren met een rustig strand, wandelen of fietsen. Het partyeiland bij uitstek, waar extravaganza jarenlang de norm was, wordt nog steeds overspoeld door zonaanbidders. Velen van hen hullen zich overdag slechts in trikini, ofwel hoedje, zonnebril en sandalen. Want het naturisme is, vooral dankzij stug volhardende Duitsers, nog een veel gepraktiseerd fenomeen op Ibiza. Maar toch, wie vooral de rust zoekt, kan er prima terecht. En nu is dus ook het erfgoed steeds makkelijker te vinden. De liefhebbers hiervan zijn niet zo luidruchtig en nee, ze leggen geen lijntje. En ja, ze komen graag buiten de zomermaanden. Dan is er volop ruimte op het eiland. Hier is over nagedacht.

Dodenstad

Ibiza-stad is gebouwd door de Feniciërs, stichters van het Carthaagse Rijk, ruim acht eeuwen voor onze jaartelling. De stad heette toen Ybshm. In de eerste eeuw na Christus verjoegen de Romeinen de door hen Puniërs genoemde bewoners van het eiland. Ibiza kende talloze invasies vanwege de destijds als zeer strategisch ervaren ligging in de Middellandse Zee. Na de Romeinen kwamen de Vandalen, de Byzantijnen en natuurlijk de Arabieren. Die werden in de 13e eeuw verdreven door de Catalanen en in 1479 werd bepaald dat Ibiza officieel tot zowel de Balearen behoorde als tot het Koninkrijk Spanje. De sporen van deze geschiedenis zijn natuurlijk vooral terug te vinden in het oude deel van Ibiza-stad. Het ommuurde gedeelte wordt D’Alt Vila genoemd. Vanaf de stadsmuur heb je een goed zicht op de necropolis op de heuvel er tegenover. Bij opgravingen in 1920 zijn hier zoveel meer resten gevonden dan de vermoede aantallen inwoners van destijds, dat wordt aangenomen dat Ibiza al voor de jaartelling een zeer populair oord was, waar mensen ook graag kwamen om te sterven.

Ruïnes of het goede leven

Vlakbij de zoutvelden in Sa Caleta, enkele kilometers buiten Ibiza-stad, zijn de restanten van een kleine Fenicische stad blootgelegd waar driehonderd mensen gewoond zouden hebben. Al snel na de opgravingen in 1999 werd deze plek toegevoegd aan de Werelderfgoedlijst. De aanblik van de ruïnes is niet bijster opwindend, vooral door het nogal ontsierende hek eromheen. Toch is het, als je even blijft kijken en jezelf toestaat wat te mijmeren, wel een mooie gewaarwording om deze stapeltjes stenen en muren te zien. De meeste bezoekers zijn echter na enkele minuten verdwenen en zoeken het zeer uitnodigende restaurant op dat je op weg naar de vindplaats passeert. Menigeen rekent daar wellicht snel af met zijn vermeende historische besef om zich gretig over te geven aan het goede leven. Een glas witte wijn, een visje en je daarna heerlijk neervlijen op het lieflijke, kleine en vaak stille strand van Sa Caleta, is natuurlijk ook erg verleidelijk.

Soldaatje spelen

Ibiza-stad probeert zich in haar musea ook van haar beste kant te laten zien. Dat lukt prima in het Centre d’Ínterpretació Madina Yabisa. Het museum, gevestigd in het Casa de la Curia waar in de Middeleeuwen het gerechtsgebouw was, belicht de tijd van de Arabische overheersing. In die periode, grofweg van de 11e tot de 13e eeuw, werd de stad Madina Yabisa genoemd. Opmerkelijk is dat er nog delen van de islamitische muur in het gebouw terug te vinden zijn. Er is een aardige video te zien waarin wordt uitgelegd dat de Arabieren niet alleen hun stempel hebben gedrukt op de architectuur van de Balearen maar ook op de landbouwmethoden. Het bastion van Sant Jaume is een van de meest complexe torens uit het hele verdedigingswerk van Ibiza-stad. Je kunt hier via een tunnel de kazematten bereiken waar de artillerie was opgesteld. Er staat hier wapentuig uit de 18e eeuw en je kunt er soldaatje spelen. Met lansen en geweren die je zelf kunt oppakken krijg je op amusante wijze een idee hoe de verdediging van de stad destijds in zijn werk ging.

Penelope Cruz en Nelly Frijda

In de oude stad ligt ook het Museu Puget met voornamelijk schilderijen van vader en zoon Puget. Het museum is gehuisvest in een prachtig klein paleis, Can Conasema, genoemd naar een Mallorcaanse rijke familie uit de 18e eeuw. De schilderijen zijn impressionistisch en post-impressionistisch en veel minder interessant dan het gebouw waar ze in hangen. Vooral de aquarellen zijn verbluffend fantasieloos. Wel boeiend is de expositie van fotograaf Cas Oorthuys die hier reeds in 1962 het dagelijks leven van de Ibicenco’s vastlegde. De fraaie foto’s zijn hier nog te zien tot eind oktober. Hoog in de oude stad is het rustig. Er zijn nauwelijks winkeltjes, maar wel twee exclusieve hotels. In hotel El Palacio aan de Calle de la Conquista verbleven veel filmsterren die hun handafdruk hier in het cement hebben laten vereeuwigen, zoals sterren op Hollywood Boulevard hun voetafdrukken achterlaten. Onder hen vind je Penelope Cruz, Nina Hagen maar ook actrice Nelly Frijda die met haar Ma Flodder-creatie een heel ander soort extravagantie nastreefde dan Hagen of Cruz. Even verder ligt hotel La Torre de Canoniglo waar Jean Paul Gaultier regelmatig verblijft. In de Iglesia de Sante Domingo draagt het Christusbeeld een rok. Waar deze traditie vandaan komt weet niemand, maar overal op de Balearen hebben Christusbeelden een rok aan.

Hippies in tijden van Franco

Ten noorden van Ibiza-stad liggen aardige plaatsjes. In Santa Eulària des Riu is een rustiek kerkje dat lekker koel is vanwege de enorm dikke muren. Langs het stadje stroomt de enige rivier op Ibiza waar onlangs een fraaie wandelpromenade is aangelegd waar je lekker kunt kuieren. Even verderop ligt Saint Carles de Peralta dat vooral bekend is vanwege Anita’s bar en de nabijgelegen hippiemarkt. Beide zijn verworvenheden van de moderne geschiedenis van Ibiza. Anita’s bar was destijds het centrum van het dorp waar boeren uit de omgeving, de eerste hippies en toeristen gezamenlijk hun glaasje dronken of zich tegoed deden aan een menú del día. Het bijzondere aan deze plek is dat de mensen zich hier al zeer vrijgevochten gedroegen in de vroege jaren zestig toen Spanje nog zuchtte onder het bewind van Franco. Hier heerste de universele taal van tolerantie en vrije liefde en werden de mensen ongemoeid gelaten. De hippiemarkt is grappig en bevestigt al je vooroordelen. Dat is ook wel eens fijn. Wierook, India-jurken en Afrikaanse kunst. Natuurlijk kun je er muntthee drinken en ook de eigengemaakte sieraden ontbreken niet. Veel koopvrouwen en -mannen zijn onvervalste oude hippies. Meer retro dan dit vind je het waarschijnlijk niet in Europa.

Arabische architectuur

Het dorpje Santa Gertrudis de Fruitera is geliefd vanwege de vele restaurants op het gelijknamige plaza. Het is er rustig en gemoedelijk. In Bar Cantos maakte een lokale artiest ooit een wandschildering waardoor het restaurant veel bezoekers trok. De eigenaar zag hier de lol wel van in en vroeg meerdere kunstenaars om hier werk op te hangen. Het restaurant, dat uit zes verschillende vertrekken bestaat, kun je thans met een beetje goede wil, en wie heeft die niet op Ibiza, zien als een modern museum. Alle stijlen zijn vertegenwoordigd, van ouderwets kubisme en andere Picasso-imitaties tot zeer abstract werk. In de buurt van San Antonio is het weer veel drukker. Hier komen vooral veel Britten en zijn enkele grote disco’s zoals Amnesia en de Privilige. Lezers van Theo Kars kennen dat wellicht nog als De Ku. Hier werd de opname gemaakt van de videoclip Barcelona, die prachtige kitschhit van Freddie Mercury en Montserrat Caballé uit 1987. In de omgeving van San Antonio vind je veel kleine hotelletjes met ronde koepels. Deze imitaties van Arabische architectuur worden door de hoteleigenaren vaak aangegrepen om naïeve gasten op de mouw te spelden dat het hotel vroeger aan een sjeik toebehoorde en een harem huisvestte. Zo leveren de hoteliers op eigen wijze hun bijdrage aan de wens van het eilandbestuur om meer aandacht te vestigen op de historie en het werelderfgoed van Ibiza. De motieven zijn eender. Sex sells en ook met erfgoed kun je goede zaken doen.

Dit artikel is eerder verschenen in ESPANJE! (España y Más, nummer 3, jaargang 2011) en de informatie kan achterhaald zijn. Auteur: Jos Schuring.

Over de auteur:
Jos Schuring is hoofdredacteur van theatermagazine Scènes, was in het verleden eindredacteur van España y Más en schrijft daarnaast ook voor kranten en tijdschriften.