Spannende Spaanse avond

Recensie Spaanse Nachten door Ciconia Consort, 18 februari 2023, Concertgebouw Amsterdam

Het strijkorkest Ciconia Consort viert zijn tienjarige jubileum met Spaanse Nachten. Dick van Gasteren koos hiervoor 5 werken die de Spaanse ziel weerspiegelen. De dirigent publiceerde onlangs zelfs een boek over La Mussica notturna delle strade di Madrid van Luigi Boccherini (1743 -1805) waarmee het 20 man en (vooral) vrouw tellende strijkorkest opent. Het bestaat uit zeven korte delen en Van Gasteren is zo begeesterd door het verhaal van Boccherini dat hij tussen de stukken door enthousiast vertelt over het werk en leven van de componist. Interessant, maar ook jammer omdat je dan als toehoorder de muziek minder kunt voelen.

Mysterieuze Boccherini aan het Spaanse hof

Er valt dan ook veel te vertellen over deze Italiaan die aan de ‘foute’ kant van het Spaanse hof terechtkwam. Boccherini schreef het werk voor strijkorkest in de tijd dat hij in dienst was van Don Luis Antonio Jaime Borbón y Farnesio. Deze broer van koning Carlos III moest in ballingschap buiten Madrid gaan wonen na gesteggel over de troonsopvolging. Hij streek neer in Arenas de San Pedro in de Sierra de Gredos, waar zijn paleis nog steeds te bezoeken is. Daar omringde hij zich met kunstenaars en musici, onder wie de schilder Goya en dus de Italiaanse componist Luigi Boccherini. Deze componeerde er meer dan 100 werken, waaronder  Mussica notturna delle strade di Madrid, waarmee hij zijn verlangen uit naar het bruisende nachtleven in Madrid. Boccherini gaf opdracht het werk niet uit te geven, omdat “het publiek nooit de betekenis zou kunnen vatten, noch de uitvoerenden het zouden kunnen spelen zoals het zou moeten.” Wat bedoelde Boccherini met deze cryptische omschrijving? Volgens Van Gasteren zit het muziekstuk vol met geheime politieke boodschappen. Wat fantastisch dat hij deze geschiedenis boven water heeft gehaald en deze compositie nu speelt met zijn strijkorkest.

Luigi Boccherini woonde en werkte van 1769 tot 1785 in Spanje

Pieter Wispelwey wordt knotsgekke Don Quichot van Sallinen

Het tweede werk van de avond is van de enige Spanjaard in het componisten kwintet: de in Sevilla geboren Joaquín Turina (1882 -1949). Van Gasteren legt kort uit waar La oración del torero het over gaat: de spanning die een stierenvechter voelt voor hij de arena betreedt. Hij zoekt de stilte van het gebed voor hij opgaat terwijl het publiek uit zijn dak gaat. De 20 strijkers van Ciconia Cosort maken die spanning bijna tastbaar met hun contrastrijke en subtiele spel. Daarna volgt het klapstuk van de avond:  Nocturnal Dances of Don Juan Quixote van de Finse componist Aulis Sallinen (1935). Een knotsgek stuk, volgens Ciconia Consort, en daarmee is geen woord te veel gezegd. Sallinen heeft de verhalen van de verleider Don Juan en de waanzinnige Don Quichot in de blender gegooid. En dat levert spektakel op, waarin solist Pieter Wispelwey met zijn spel en mimiek vooral de gekte van Don Quichot verbeeldt en verklankt. Heel Spaans klinkt het overigens niet. Hieronder een Zweedse uitvoering uit 2012.

Danzón no 2, de Mexicaanse orkesthit

Net zomin trouwens als Petite Symphonie à Cordes van Maurice Ravel (1875-1937) in een arrangement voor strijkkwartet van Rudolph Barsai. Waarom voor dit werk is gekozen, blijft onduidelijk. Na de pauze met wijn en tapas vertelt Van Gasteren over de Baskische afkomst van Ravel’s moeder, maar ze was Française en werd geboren in Frans Baskenland, hoewel ze opgroeide in Madrid. Er zijn werken van de Franse componist die veel meer Spaanse sfeer ademen zoals Rhapsodie espagnole en natuurlijk de Bolero. Het is jammer dat voor deze compositie is gekozen, want het haalt de spanning een beetje uit het programma. Gelukkig gaan we daarna de oceaan over, naar Latijns-Amerika waar Van Gasteren jarenlang werkte als dirigent. Hij koos voor een van de meest populaire stukken van dit moment, Danzón no.2 van de Mexicaanse componist Arturo Márquez (1950). Succes verzekerd! Het stuk kreeg grote bekendheid nadat Gustavo Dudamel met zijn Orquesta Sinfónica Simón Bolívar het had opgenomen in de Europese en Amerikaanse tournee. Het is geschreven voor volledig orkest maar Ciconia Consort weet zoveel expressie en verschillende klankkleuren uit de violen, celli en contrabassen te toveren, dat je de houtblazers, koperblazers en het slagwerk eigenlijk niet mist. Sommige violen vermommen zich deze avond zelfs als fluit en de klankkasten van de instrumenten worden ook meermalen als percussie-instrument gebruikt. Het smaakt naar meer. Van Gasteren gaat gelukkig ook concertlezingen geven over Boccherini’s Madrileense nachten, en hopelijk komt er een vervolg met meer werk van deze Italiaan en van Turina en andere Spaanse componisten. Meer informatie en concertdata vind je op de website van Ciconia Consort.