Camino de Santiago

Ferry Mingelen liep hem. Leoni Jansen ook. En zelfs de wandelschuwe Tosca Nieterink (‘Thea’) trok haar wandelschoenen aan. De Camino de Santiago is populair. Religieuze pelgrims lopen zij aan zij met een groeiende groep ‘gewone’ wandelaars en rustzoekers. De pelgrimsroute lijkt de laatste jaren onder zijn succes te bezwijken. Maar gelukkig leiden er meer wegen naar Santiago.

Op de dag van de aankomst in Santiago de Compostela zindert de stad van de emotie. Op het plein voor de kathedraal staan pelgrims urenlang stil voor zich uit te kijken. Anderen barsten in huilen uit. ‘In Santiago aankomen is extreem emotioneel,’ zegt pelgrim Niek Nijenkamp (31). ‘Iedereen loopt daar met een reden. Zo had iemand onze groep op het sterfbed van een vriend beloofd de tocht die zijn vriend niet had kunnen maken, voor hem te volbrengen. ’In de kathedraal van Santiago liggen de resten van de apostel Jacobus begraven. Dat was in de achterliggende eeuwen reden voor miljoenen gelovigen om de vaak maandenlange pelgrimstocht te aanvaarden naar Santiago de Compostela. Er lopen door Spanje twaalf routes, waarvan de Camino Francés, vanuit Frankrijk via Burgos, de bekendste is.

Lees ook: Wandeldorado Picos de Europa

Camino light

De meeste pelgrims zijn op een keerpunt in hun leven beland. Zo ook Niek. De camino trekt hem al sinds hij als student De pelgrimstocht naar Santiago las van Paulo Coelho. Vorig jaar zegde hij zijn baan in het onderwijs op. Hij wilde voor zichzelf beginnen. In de zomer, vrij van werkbeslommeringen, was het nu of nooit. Bovendien had hij genoeg stof tot nadenken. Want hij wilde wat nieuws gaan doen, maar wat? Hij hoopte in de eeuwenoude voetsporen iets van een antwoord te vinden. Hij wilde de tocht niet alleen lopen, dus meldde hij zich aan voor een groepsreis. Zijn oog viel op een tweeweekse verzorgde groepsreis van Ben…Onderweg, die leidde vanuit Noord-Portugal via de kust van Galicië naar Santiago. Niek, allesbehalve hardcore pelgrim, voelde wel wat voor deze camino light (letterlijk, de bagage reisde apart). Ook zijn zeven reisgenoten waren rekkelijk. ‘We gingen vaak na middernacht slapen, na een gezellig glaasje, en stonden pas om negen uur op. De meeste pelgrims waren dan al lang en breed aan het lopen.’ Er werd zelfs getwitterd op de heilige route. Niek: ‘Soms liep ik urenlang alleen, dan was ik blij als ik even kon twitteren.’

Voorzienigheid

‘De wandelpaden waren heel rustig en de route is werkelijk adembenemend,’ zegt Niek. ‘Het is totaal anders dan een gewone wandelvakantie. Ook al loop je maar twee weken, de route is op dat moment je volledige bestaan. De pelgrims voelen zich ver van huis vrij om met gelijkgestemden hun levens-verhaal te delen.’ Een paar gesprekken zijn Niek extra bijgebleven. Zo kwam er als door de voorzienigheid gestuurd een personeelsadviseur op zijn pad. ‘We voerden lange gesprekken. “Je moet voor oudere mensen gaan zorgen,” zei ze op een gegeven moment. Al lopende zag ik de toekomst steeds duidelijker voor me. Bij thuiskomst heb ik de organisatie Zorghulp op Maat opgezet, die oudere mensen bij alles helpt om thuis te kunnen blijven wonen.’

Pelgrims en wandelaars

Je hebt pelgrims en wandelaars. Ga je voor de schoonheid van het landschap en blijf je bij regen liever in je hotel? Dan ben je een wandelaar. Bram van der Wees (60) loopt door weer en wind, dwars door saaie voorsteden en industrieterreinen. Hij is pelgrim. Van der Wees, hoofdredacteur van het tijdschrift Jacobsstaf van het Nederlands genootschap van Sint Jacob haast zich te zeggen dat er niet één zaligmakende manier bestaat: ‘De pelgrimage is allang geen reservering meer voor een plekje in de hemel. Iedereen loopt zijn eigen camino, met zijn eigen motieven. Of het nou religie is of sport. Of je nou cultuurzoeker bent, backpacker of mooiweerloper. Het is trouwens typisch Nederlands: dat we moeten afzien en lijden, en dan ook nog eens onthaasten, onthechten en de verstilling zoeken.’

Routes

Met de camino wordt meestal de bekendste route aangeduid: de Camino Francés. Deze begint in Puente la Reina, waar de twee routes uit het noorden en het oosten, De Camino Aragonés samenkomen. De andere routes, zoals die uit Portugal, zijn een stuk rustiger. De Camino Primitivo, die in Oviedo start, gaat dwars door het Cantabrisch gebergte en is zwaar, maar wordt tot de mooiste routes gerekend. Een alternatief is de route die begint in Santiago en na 80 kilometer eindigt in Finisterre, het meest westelijke puntje aan de kust, voor de religieuze pelgrims het echte eindpunt, waar zij ritueel hun kleding verbanden. Nog altijd is er aan het einde van de wereld, wat Finisterre betekent, iets van die gewijde sfeer te proeven.

Lees ook: Sierra de Cazoria: Natuurpark met een gouden randje

Van der Wees noemt het een beginnersfout. ‘Veel nieuwelingen zijn te zeer gefocust op het doel van hun reis. Ook ik was de eerste keer zo druk bezig m’n hoofd leeg te maken dat het niet leeg kwam. Dat lukte de tweede tocht veel beter. Je loopt en je loopt. Losse gedachten zingen rond in je hoofd. De Spanjaarden hebben totaal geen last van dat heilige moeten, heeft hij gemerkt. ‘Die komen met hun hele parochie of de voetbalvereniging in een touringcar een dagje naar Santiago. Dan zijn ze op pelgrimage. Of neem het stel Amerikanen met wie hij een stukje opliep. “What’s all this about this St Jacob?” vroegen ze. Geen idee van de geschiedenis of wat ook maar een pelgrimage is. Ze liepen hem gewoon voor de gezelligheid.’  Voor Van der Wees is het allemaal even prima.

Bagage

Zelf stond Van der Wees twaalf jaar geleden net als Niek Nijenkamp op een keerpunt. Zijn uitgeverij had hij verkocht. Een man in bonus, maar met een hoop onverwerkte bagage. Hij besloot het gelijk goed te doen en de tocht vanuit zijn woonplaats Utrecht, dwars door Frankrijk, naar Santiago te lopen. Hij deed er drie maanden over, zijn bagage op zijn rug, met slechts een reservebroek en twee onderbroeken. Een ware pelgrim doet niet aan reserveren, maar zoekt elke dag zijn slaapplaats. Zo overnachtte Van der Wees in eenvoudige herbergen, kloosters en een enkele keer bij mensen thuis, die hem steevast gastvrij ontvingen. De reis maakte diepe indruk op hem. ‘De stilte. Het lopen in de geschiedenis, in het besef dat duizenden pelgrims je zijn voorgegaan. Dat voel je. En die sfeer in Galicië. Het regent er altijd, het is donker en dat geeft Santiago, dat gehouwen lijkt uit graniet, iets mystieks. Als je in het najaar loopt, voel je dat dubbel. ‘Je wordt er geen compleet anders mens door. Wel milder. Verstoken van elke luxe ben je afhankelijk van wat er op je pad komt. Dat stemt nederig. Je loopt in de eeuwenoude voetsporen van pelgrims. Ook dat doet iets met je. Zelfs al is religie niet je insteek, elke pelgrim wordt wel iets religieuzer tijdens z’n camino.

Het wordt dringen

Ook een groeiende groep BN’ers waagt zich aan de barre tocht. Politiek commentator Ferry Mingelen liep hem, net als Leoni Jansen. Javier Guzman en Midas Dekkers wandelden een stukje op met televisiemaker Hella van der Wijst. Zelfs de wandelschuwe Tosca Niterink (‘Thea’) trok haar wandelschoenen aan en schreef een serie ontnuchterende columns in de NRC. Het gevolg van al die aandacht: het wordt dringen op de camino. Van der Wees vertelt dat je bij de grootste herberg op zomerochtenden tussen de 300 en 600 wandelaars het smalle wandelpad oplopen. Om de drukte te ontlopen moet je of heel vroeg opstaan of accepteren dat het voetje voor voetje gaat, een beetje als de avondvierdaagse. Publicist en pelgrim Herman Vuijsje schreef een artikel over het veranderende pelgrimstoerisme. Bij een afgelegen kerkje in de buurt van Sahagún was in 1989 niks – totale verstilling. Nu trof hij er ‘een complete kermis van picknickzitjes, plaquettes met uitleg, een verhard pad met een maffe nikkelen poort eroverheen en marmeren zuiltjes die de afstand tot Compostela aangaven. Verdwalen op de camino kan niet meer.’ Maar de camino zal zich herpakken, voorspelt hij. ‘Over twintig jaar is het asfalt weggehakt en zijn de bordjes verhangen of verdwenen, zodat pelgrims de geest in alle vrijheid kunnen laten dwalen.’ Voor een stiltezoeker als Bram van der Wees is de hoofdroute in de zomer te druk geworden. Hij liep hem in alle rust in het najaar en koos de keren daarna voor onbekendere routes. Zijn tweede pelgrimage begon in Valencia en liep dwars door Spanje. ‘Het decor is prachtig, alsof de middeleeuwen over je heen vallen. En het is rustig. Je komt nauwelijks een pelgrim tegen. Pas bij Oruense begint het circus.’

Hieronder vind je enkele routes naar de Camino de Santiago

Dit artikel is eerder verschenen in ESPANJE! (nummer 2, jaargang 2014) en de informatie kan achterhaald zijn. Auteur: Annet Maseland