Ergens in de grote verlaten vlakten van Castilië verschijnt plots de oude universiteitsstad Salamanca. Niet zo bekend bij het grote publiek, maar juist wel bij de studenten en promovendi die deze stad een levendige bedrijvigheid geven. Twan van Lieshout bezocht de stad voor Spanjemagazine ESPANJE! In dit artikel zijn verhaal en tips.
Een pril zonnetje prikt langzaam maar zeker door de wolken, het is nog best fris. Maar dat schrikt de studenten absoluut niet af. Midden op het mooiste Plaza Mayor van Spanje, met haar fraaie arcaden en plechtstatige harmonie van balkonnetjes, zitten ze al op hun kleedjes. Druk te lachen, discussiëren, zelf meegenomen flessen bier en tinto de verano (opmerkelijk lekkere mix van wijn en frisdrank) te ledigen. De sfeer is onmiskenbaar: Salamanca is op en top een studentenstad.
In Salamanca wordt het meest zuivere Spaans gesproken
En dat al meer dan achthonderd jaar. In de 16e eeuw waren ongeveer 6.500 van 24.000 inwoners student. Nu zijn er ongeveer 40.000 reguliere studenten en daarbovenop nog duizenden taalstudenten in de stad, op een bevolking van 145.000 inwoners. Salamanca dankt deze positie aan twee universiteiten- de publieke universiteit en die van de katholieke orde Opus Dei – en drie typen studenten: de Spaanse studenten, de Europese uitwisselingsstudenten (het Erasmusprogramma), en de studenten Spaanse taal. In Salamanca wordt het meest zuivere Spaans gesproken, en daarom trekken elk jaar duizenden taalliefhebbers (pubers tot senioren) naar de stad.
‘Het is hier traditie dat de studenten midden op het plein zitten en zelf drank en ijsjes meenemen. Mensen die wel geld hebben, zitten op de terrasjes bij de galerijen, bijvoorbeeld de professoren van wie diezelfde studenten die dag nog college hebben gehad’, vertelt Marlies van der Schee. Marlies promoveerde, na vier jaar wonen en werken in Salamanca, op de universiteit. Ze vertelt met veel plezier over haar Salamanca. ‘Je voelt de historie overal in de stad. Je ziet het terug in de gebouwen, je hoort het terug in de verhalen van bewoners. Mijn professor vertelde bijvoorbeeld graag over de Puente Romano, één van de mooiste en oudste plekken van de stad. Deze Romeinse brug werd in de jeugd van de prof als enige bestaande brug gebruikt voor tweerichtingenverkeer. En dat terwijl hij 2000 oud is!’
Deze reportage van Twan van Lieshout is verschenen in editie 3 2017 van het tijdschrift ESPANJE! Je kunt deze editie hier bestellen
Weledelzeergeleerde graffiti
Als je op de universiteit werkt of studeert, zie je elke dag de eeuwenoude tradities van Salamanca recht voor je neus. Zoals bijvoorbeeld de rode letters die niet alleen op universiteitsgebouwen staan, maar ook op vele andere historische gebouwen die Salamanca rijk is. Aanvankelijk lijkt het graffiti, maar als je goed kijkt ontdek je een aantal in elkaar gedraaide letters, die samen het woord ‘VICTOR’ vormen. ‘Het betekent “Ik heb overwonnen’’’, legt Marlies uit, ‘en je mag zo’n víctor pas plaatsen als je hier daadwerkelijk gepromoveerd bent, met je naam en het jaar van promoveren eronder’. Marlies heeft er nog geen, want ze had geen zin in de bureaucratische rompslomp, die er helaas bij hoort.
Hoewel promoveren tegenwoordig ruim vier jaar zwoegen is, was het vroeger nog zwaarder, weet Salamancakenner en -gids Martoke Witlox. Een promotie betekende dat je 24 uur werd opgesloten in een kapel van de kathedraal, om daarna door een commissie van maar liefst 30 personen acht uur lang ondervraagd te worden. Als je faalde, was er geen herkansing. Dan werd je uitgejouwd en met rotte eieren bekogeld door de stadsbevolking. De titel was niet te koop, je moest er echt voor studeren. Vandaar ook het lokale spreekwoord ‘Wat de natuur niet levert, kan Salamanca ook niet geven’.
Maar als je slaagde dan werd je op de schouders genomen en feestelijk onthaald. Je was alleen nog geen doctor. Daarvoor moest je nog een kerkdienst betalen, de commissie drie keer van een grootse maaltijd voorzien, en een stierengevecht organiseren voor de stadsbevolking. Dat laatste was absoluut noodzakelijk, want je had een dode stier nodig voor je víctor. Hoewel de huidige víctors met verf geschilderd zijn, zijn oude víctors allemaal gemaakt van een mengsel van olie, paprikapoeder en… stierenbloed. Sommige zijn iets vervaagd, maar na al die eeuwen kun je de meeste nog steeds goed lezen.
Opgesloten studenten
‘De universiteit begon in de oude kathedraal’, vertelt Martoke. De eerste universiteit van Salamanca werd gesticht in 1218 en had nauwe banden met de kerk. Koning Alfonso X (“de Wijze”) vroeg de Paus Alexander IV met succes de universiteit officieel te erkennen, en daardoor hoort Salamanca met Bologna, Parijs en Oxford tot de oudste universiteiten ter wereld. Om bij de vroegste universiteit te komen zijn we eerst de ‘nieuwe’ kathedraal (uit 1733) binnengegaan. Ergens achterin zit een onopvallend deurtje. Als Martoke de deur opent, komen we opeens in een andere kathedraal: de zuidmuur van de nieuwe kathedraal blijkt de noordmuur van de oude kathedraal te zijn! Bij de oude kathedraal hoort een kloostergang. Daar is het kapelletje van Santa Bárbara waar de promovendi vroeger in werden opgesloten. Martoke gaat in een oude zetel gaat zitten, die uitkijkt over de graftombe van een bisschop. Als je een beetje onderuit zakt, dan kun je met je met je eigen voeten de duidelijk afgesleten voeten aanraken van het stenen beeld van de bisschop. ‘Dit deden de promovendi in de Middeleeuwen ook’, lacht Martoke. ‘Ze hoopten zo dat ze een beetje wijsheid van de bisschop overgedragen kregen’.
Boek hier je hotel voor een citytrip naar Salamanca
Kikkers, padden en prostituees
Na enkele eeuwen is de kerk te klein en krijgt de universiteit in 1445 haar eigen gebouw. Het is een fascinerende plek: boven alle zalen hangen de oude vakken die er gegeven werden. Retorica, kerkelijk recht, theologie. We wanen ons in een andere tijd, en dat gevoel wordt versterkt wanneer we de universiteitsbibliotheek betreden: een prachtig verlichte zaal waar 60.000 boeken zouden moeten staan, sommige uit de 12e eeuw. Ze zijn netjes bewaard, maar niet allemaal ongeschonden uit de tijd gekomen. ‘De inquisitie keurde niet elk boek goed – uit sommige ontbreken nu pagina’s of zijn complete paragrafen zwartgemaakt’, treurt Martoke.
Het bekendste kunstwerk van universiteit is het prachtige voorportaal. Dit heeft net een grondige restauratie achter de rug en is sinds kort weer te zien. Het is een hoogtepunt van de platerescostijl: een explosie van subtiele ornamenten. Ze zijn allemaal gemaakt van de zandsteen die vlakbij gewonnen is en die zo makkelijk te bewerken is dat deze hele binnenstad één groot kunststuk is. Het beroemdste element is hier de kikker, waarover allerlei legenden de ronde gaan. Diegene die hem, zittend op een schedel, in de overdaad aan figuren zelf kan vinden krijgt een beloning. De student zal voor al zijn vakken slagen, de vrijgezel zal een partner vinden, de toerist zal in Salamanca terugkomen.
‘Er hangt waarschijnlijk een luguberder verhaal aan vast’, grinnikt Martoke. De kikker is eigenlijk een pad, en die staat symbool voor de lusten. Juan, de zoon van de beroemde koningin Isabel la Catolica stierf hier op jonge leeftijd, waarschijnlijk aan syfilis – opgedaan tijdens nachtelijke prinselijke avonturen. Historici discussiëren nog steeds over deze legende, maar bekend is wel dat Isabel woedend was op Salamanca en verordonneerde dat de prostitutie onmiddellijk uitgebannen moest worden. Koning Filips II vaardigde later zelfs een wet uit, die bepaalde dat tijdens de vastenperiode tussen carnaval en Pasen de prostituees aan de overkant van de rivier moesten blijven. De gemeentelijke prostitutiecontroleur, de Padre de Putas, roeide ze (geholpen door enkele enthousiaste mannen) op de tweede maandag na Pasen terug over de rivier.
En dat is tot op de dag van dag vandaag nog een studentenfeestdag in Salamanca: Lunes de aguas. Marlies van der Schee maakte het een paar keer mee: ‘Hoewel de prostituees er nu niet meer zijn, is het oude feest er nog steeds. De studenten zitten op picknickkleedjes aan de oever om de hoeren zogenaamd te verwelkomen, en eten dan een hornazo.’ Dat is een typisch Salmantijnse koek bomvol chorizo, rundvlees en ham.
Het gouden Salamanca van morgen
De avond valt inmiddels, en de lucht is helder. De laatste zonnestralen weerkaatsen op de zandstenen monumenten, waardoor deze opgloeien alsof ze van goud zijn. Het zijn de uren dat Salamanca iets magisch krijgt voor iedereen die er de tijd voor neemt. Bij bar Don Mauro op het Plaza Mayor heeft de 17-jarige Jesse een caña besteld – de wet houdt hem in Spanje niet tegen. Hij nam na zijn middelbare school een ‘tussenjaar’ en besloot Spaans te leren in Salamanca. ‘Het is een wereldtaal’, zegt hij, ‘en in Salamanca spreken ze de taal het zuiverst’. Ook zijn moeder prees de stad bij hem aan: wel het studentenleven, niet de gevaren van de echt grote steden. ‘En als je in een echt oude Spaanse stad wilt wonen, komt Salamanca het meest in de buurt.’ Nu heeft Jesse ’s ochtends taalles, en de rest van de dag voetbalt hij bij de rivier, speelt hij bierpong met medestudenten en gaat hij zo veel mogelijk uit. ‘Vooral op donderdag. Elke week organiseert een andere opleiding een feest.’ Als we weer het Plaza Mayor oplopen, maken de studenten zich op voor het themafeest van de avond, met schmink op hun gezicht en vlaggen om hun schouders. Salamanca ademt geschiedenis, maar de studenten houden haar voor altijd jong.
Lees ook: We zijn er bijna 2022 bezoekt Salamanca
De beste plekken van Salamanca
Martoke: de San Esteban is een klooster dat ten onrechte weinig wordt bezocht. De beroemde rechtsgeleerde Francisco de Vitoria, grondlegger van de rechtenschool van Salamanca en pleiter voor mensenrechten in de Spaanse koloniën, ligt er begraven. Het is een prachtige plek.
Marlies: de beste tortilla’s van de stad kun je eten in Bar Cervantes aan het Plaza Mayor. Veel kroegen hebben vitrines vol lekkere pinchos. Als je er iets te drinken bij bestelt, zijn ze spotgoedkoop.
Jesse: bij de Romeinse brug zijn er veel plekken in rondom de rivier waar je prima in het gras kunt chillen. Je hebt er ook mooi uitzicht op de oude stad.
Wil je meer tips en verhalen over steden in Spanje? Lees dan ook het magazine ESPANJE! Klik hier en bestel meteen.
