Zijn Spanjaarden familieziek? Dat zou je als individualistische Nederlander wel denken als je bijvoorbeeld rondkijkt in een Spaans café. Tafeltjes vol mensen die op elkaar lijken, jong en oud zitten te kletsen, te discussiëren, te eten en te drinken. En dat kan zo uren doorgaan.
Lees ook: 15 Spaanse gewoontes die we zouden moeten overnemen
Ander voorbeeld, over een bevriend stel met drukke banen in Madrid. Om het weekend rijden ze naar Zaragoza, waar hun familie woont. Eenmaal daar gaan ze meteen aan de slag. Dag- en nachtdiensten draaien bij hun demente ouders, overleggen met medisch specialisten en proberen het leven van een autistische broer in goede banen te leiden. En dan ook nog een gescheiden zus – zo iemand van twaalf ambachten en dertien ongelukken – geestelijke en financiële bijstand verlenen.
Allerbelangrijkst
Spanjaarden laten hun familie – behoeftige ouders, werkloze kinderen, een gescheiden broer, een zieke zus – niet snel in de kou staan. Als de nood aan de man is nemen ze een familielid in huis of gaan ze in de buurt wonen. Belangeloos zorgen voor wie hulp nodig heeft. In Nederland noemen we dat ‘mantelzorgen’. In Spanje hebben ze er niet eens een woord voor. Mantelzorgen, dat doe je gewoon, het hoort bij het leven. ‘De tragedie van een Spanjaard is dat hij in geen ander land ter wereld gelukkig kan zijn,’ schrijft David Trueba in zijn laatste roman Ik heb hem nog niets verteld. Daarmee is niets te veel gezegd. Spanjaarden die naar het buitenland zijn verkast, voor de liefde, vanwege de crisis of voor een studie, missen de plek waar ze vandaan komen, de Spaanse manier van leven, hun vrienden en, bovenal, hun familie. Die hebben ze graag om zich heen, ze kunnen niet zonder. Geen wonder dus dat Spanjaarden naast gezondheid familie noemen als het allerbelangrijkste in hun leven.
Lekker klagen
Maar familie is natuurlijk niet alleen maar leuk. In Nederland hoef je dat niemand uit te leggen, maar ook in Spanje weten ze dat maar al te goed, al zou je dat misschien niet zeggen als je ziet hoe gezellig het er aan die tafels vol etende en drinkende families aan toe gaat. Familie kan net zo goed een hogedrukpan van ongeschreven wetten zijn waarin vetes broeien, jaloezie hardnekkig de kop opsteekt, emotioneel wordt gechanteerd of met ellebogenwerk een plekje in de hiërarchie wordt bevochten. Maar Spanjaarden hebben daar een uitlaatklep voor: klagen. Ze doen het graag, ze doen het veel. Een Spaanse vriendin die in Nederland woont en werkt verzekerde me dat ze een probleem heeft als ze de hele maand augustus niet bij haar familie in Spanje doorbrengt. In een trappenhuis in Madrid kwam ik een vrouw tegen die me vertelde dat ze geen eigen leven meer had sinds ze haar oude en zieke vader in huis heeft genomen. Toch zal de Spaanse vriendin elke zomer naar haar ouders blijven gaan en peinst de Madrileense vrouw er niet over om haar vader in een verzorgingstehuis op te laten nemen.
Dak boven je hoofd
Het dubbele gevoel dat Spanjaarden over hun familie hebben zal altijd in het voordeel van de familie uitpakken. Want ze weten: de familie is je vangnet, daar kun je op terugvallen als je werkloos raakt, ziek wordt of zorg nodig hebt. Het vertrouwen in de overheid is veel minder groot dan bij ons. En dat is begrijpelijk want die laat haar burgers behoorlijk in de kou staan als het erop aankomt. In 2014 kon ruim de helft van de werklozen in Spanje, zo’n tweeënhalf miljoen mensen, op geen enkele vorm van financiële tegemoetkoming rekenen. Krijg je wel een uitkering, dan is die niet toereikend om zelfstandig een huishouding te voeren. Hetzelfde geldt mutatis mutandis voor de ouderenzorg. Breek je als oudere je heup dan gaat de overheid ervan uit dat de thuishulp hoofdzakelijk door de familie wordt verzorgd. En jongeren blijven thuis wonen omdat ze niet anders kunnen. Het werkloosheidspercentage onder hen is volgens de laatste cijfers het hoogst van heel Europa: 53,2%. Wil je een dak boven je hoofd en eten op je bord dan moet je bij je ouders blijven wonen.
Lees ook: Het Instituto Cervantes: Spaanse taal en cultuur in de hele wereld
Solidariteit
Het mes snijdt aan twee kanten. Ik zorg voor jou en jij zorgt voor mij. Mijn Spaanse vriendin weet dat haar familie altijd voor haar klaar zal staan en de vrouw van het trappenhuis kan erop rekenen dat ze er niet alleen voor staat als ze oud en gebrekkig is. Deze traditie verklaart ook waarom er in Spanje ondanks de enorme economische crisis relatief weinig daklozen zijn. Gezinnen die hun huis zijn uitgezet trekken in bij opa en oma, ook al moeten ze dan met z’n allen op een houtje bijten. Het is een vorm van loyaliteit en solidariteit waar je als individualistische Nederlander soms jaloers op kunt zijn.
Dit artikel is eerder verschenen in ESPANJE! (nummer 2, jaargang 2017) en de informatie kan achterhaald zijn. Auteur: Henriëtte Aronds.
