Hoe zou Spanje eruit hebben gezien als prinses Irene in 1966 geen bikini had gedragen? Dat is de vraag die opkomt na het lezen van het boek Om de liefde, voor de troon over de Spaanse periode van prinses Irene. Daniela Hooghiemstra, de schrijfster van het boek: ‘Door die bikini had ze alle goodwill bij Franco verspeeld, maar het was niet de enige faux pas waardoor haar kans om koningin van Spanje te worden voorgoed was verkeken.’
Prinses Irene had Spaans gestudeerd en in Spanje gewoond toen Ramón Massó, de persoonlijk secretaris van prins Carlos Hugo de Bourbon-Parma, haar in het vizier kreeg. Hij had grote plannen met de prins. Massó was er alles aan gelegen dat de erfgenaam van de carlistische Spaanse troon na de dood van Franco koning van Spanje zou worden. Het enige wat ontbrak was een goede echtgenote. Irene leek ideaal. Een echte prinses uit een bestaand koninkrijk, die Spaans sprak, van Spanje hield en zich uit overtuiging tot het katholicisme wilde bekeren. Dat was bijna nog beter dan Carlos Hugo zelf. De prins was opgegroeid in Frankrijk, sprak geen woord Spaans en zou dat volgens Massó ook nooit accentloos spreken. Maar Carlos Hugo zag het niet zitten. Hij vond de Nederlandse prinsessen maar gorditas, dikkerdjes, zo noteerde Massó in zijn dagboek. Tijdens een gezamenlijke skivakantie in Sankt Moritz in 1963 viel de prins echter als een blok voor de sportieve, mooie, slimme en stijlvolle prinses.
Tussen droom en werkelijkheid
Irene leek geknipt om samen met Carlos Hugo te strijden voor de Spaanse troon. Nu kwam het
erop aan om Franco ervan te overtuigen dat hij als carlist de beste troonopvolger was en niet Juan Carlos, die in 1948 door Franco al naar Spanje was gehaald. Een tijd lang leek het goed te gaan. Irene was de grote troef. Maar toen was daar het bikinischandaal. Hooghiemstra: ‘Het was de eerste botsing van Irene met het dictatoriale systeem van Spanje. Het was zo mooi begonnen. Irene hield van Spanje. Ze voelde zich aangetrokken tot het surrealisme, de wereld tussen droom en werkelijkheid. In een interview met De Telegraaf dat veel opschudding veroorzaakte had ze Franco opgehemeld: hij zou de Spaanse economie uit het slop hebben gehaald, deed veel voor de boeren en leidde meisjes op tot onderwijzeres. In Nederland sloeg dat interview in als een bom. Franco was immers een bondgenoot geweest van Hitler. Nadat ze was getrouwd en zich met haar man in Madrid had gevestigd zag ook Irene het dictatoriale gezicht van Spanje. De foto’s die tijdens haar huwelijksreis in Italië waren gemaakt konden volgens Franco en zijn oerconservatieve echtgenote Carmen niet door de beugel. In bikini! Dat kon niet in het destijds zeer traditionele Spanje. Het land liep toen vijftig jaar achter op de rest van Europa.’
Kansen verkeken
Franco had in 1953 de burgemeester van Benidorm weliswaar al toestemming gegeven om bikini’s toe staan aan de stranden van zijn sta, maar een prinses in bikini… Het jonge echtpaar kon de troonaspiraties toen wel vergeten. Franco nodigde het kersverse echtpaar wel uit voor een audiëntie, maar dat liep slecht af. Hooghiemstra: ‘Het gesprek verliep vriendelijk, er werden grapjes gemaakt. Maar Franco was een sfinx. Hij wilde het echtpaar vernederen. Na hun vertrek liet hij het persbericht verspreiden dat de Nederlandse prinses Irene en haar man op bezoek waren geweest. Carlos Hugo werd niet eens bij naam genoemd terwijl hij troonpretendent was. Dat was het moment waarop het voor Massó duidelijk werd dat de kansen op de troon nagenoeg verkeken waren. Irene vond dat ze als Hollandse een eigen vrije keuze had maar dat bleek haar achilleshiel. Het liet zien dat zij noch haar man goed aanvoelden hoe gevoelig dit soort dingen toen lagen in conservatief Spanje.’
Juan Carlos versus Carlos Hugo
Tot dan toe waren hun troonaspiraties volgens Hooghiemstra niet volkomen onrealistisch geweest. ‘Er waren sinds 1838 drie oorlogen gevoerd door de carlisten, en Carlos Hugo en zijn vader Xavier waren ervan overtuigd dat zij als erfgenamen van vroegere Spaanse koningen en van de Franse Lodewijk IV aanspraak konden maken op de troon. De carlisten hadden aan de zijde van Franco gevochten en waren net als hij orthodox katholiek, traditionalistisch en gekant tegen de verlichtingsideeën. Alleen, waar Franco een centralistisch bestuur voorstond – net als de andere kroonpretendent Juan Carlos – was voor de carlisten de rol van de regio belangrijk: dorp, familie en geloof stonden centraal. Wie weet wat er zou zijn gebeurd met Spanje als zij de macht hadden gekregen? Het conflict tussen de regio’s en de centrale macht blijft in Spanje immers een heet hangijzer. Maar inmiddels heeft de beweging sterk aan kracht ingeboet en is ze niet meer politiek. De zoon van Irene en Carlos Hugo, Carlos, werd in 2012 door de carlisten overigens nog wel uitgeroepen tot hun koning. Daar is ook een filmpje van te zien op YouTube. Nu is het niet meer politiek maar eerder een soort folklore. De regionalistische gedachte is nu immers ingehaald door de nationalistische bewegingen in Baskenland en Catalonië.’
‘Leve Catalonië’
Hooghiemstra baseert haar boek grotendeels op een dikke pil die Ramón Massó schreef over zijn tijd met Carlos Hugo. ‘Het was nog moeilijk om eraan te komen. Het was werkelijk nergens meer verkrijgbaar. Maar in de Biblioteca Nacional in Madrid liggen alle boeken die ooit zijn verschenen in Spanje. Daar ben ik uiteindelijk heen gegaan en tegen een fiks bedrag wilden ze het wel voor me kopiëren. Het was het geld meer dan waard want het was een geweldige bron van informatie voor me. Uit Massós aantekeningen blijkt dat hij geen flauw benul had hoe de situatie in Nederland was en dat Hugo en Irene niet het politieke fingerspitzengefühl hadden om echt te begrijpen hoe Spanje in elkaar zat. Voor de carlisten ging het om Dios, patria y rey (“God, vaderland en koning”), en een kroonpretendent met een zwaar Frans accent vonden ze toch een beetje pijnlijk. Veel carlisten die ik sprak zijn het niet met me eens, maar ik vind dat ze niet het meest geschikt waren voor de Spaanse troon. Hun huwelijk in Rome op 29 april 1964 was nog een stunt van jewelste geweest, waar ze werden toegejuicht door duizenden carlisten. Daarna volgde bikinigate en maakten ze nog een cruciale fout. Ze besloten een tournee te maken door Catalonië. Ook daar werden ze als vorsten onthaald inclusief balkonscènes voor grote menigten die Visca catalunya (leve Catalonië) scandeerden. Ze hadden niet in de gaten dat ze het regionalisme omarmden dat Franco zo verfoeide. Waar Juan Carlos de dictator behendig en geslepen bespeelde, schopten Irene en Carlos Hugo Franco opnieuw tegen het zere been. Hij riep zijn ministers bijeen en verbood Carlos Hugo om nog activiteiten in Spanje te ontplooien. Ze hadden hun eigen glazen ingegooid.’
Gesloten boek
In de jaren zeventig, na de dood van Franco, probeerden ze nog een keer voet aan Spaanse grond te krijgen. ‘Inmiddels hadden Irene en Carlos Hugo en twee van diens zussen het socialisme omarmd. Ze waren naar Cuba, China en Joegoslavië geweest en waren net als veel andere linkse intellectuelen in die tijd zwaar onder de indruk. Ze streefden nu naar een socialistische monarchie. Voor de tekortkomingen van die dictaturen leken ze geen oog te hebben en evenmin voor de verhoudingen in Spanje. Hun nieuwe strijd liep in 1976, een jaar na de dood van Franco, uit op een broedertwist op de heilige berg van de carlisten, de Montejurra in Navarra. Op deze plek, waar de carlisten jaarlijks bijeenkomen, had Carlos’ broer Sixtus schutters laten plaatsen. Bij beschietingen kwamen twee mensen om het leven en viel een tiental gewonden. Irene, die erbij was, liet zich niet uit het veld slaan. Ze beklom het spreekgestoelte en hield een vlammende speech terwijl Carlos Hugo veilig in Frankrijk zat. Maar uiteindelijk moest ze concluderen dat ze niet gelukkig was in Spanje. De rol van traditionele huisvrouw en moeder paste niet bij haar. Het sprookje met haar prins was een teleurstelling geworden. Haar man was altijd op reis en zij moest voor haar vier kinderen zorgen. Nadat Carlos Hugo in 1979 had meegedaan aan de verkiezingen en geen enkele zetel had gewonnen en haar huwelijk in het slop was geraakt, koos ze eieren voor haar geld en keerde ze terug naar Nederland. Ik heb de geschiedenis nu opgerakeld voor mijn boek. Maar Irene wil er niets meer over zeggen. Het is te lang geleden, vindt ze. Spanje is voor haar een gesloten boek.’
Dit interview verscheen eerder in ESPANJE Magazine editie 2 2021, die je hier kunt bestellen.
