Sommigen willen haar heilig verklaren, anderen wensen haar postuum te veroordelen wegens genocide. Voor beide valt iets te zeggen. Hoe dan ook: Isabella van Castilië en haar man Ferdinand waren markante persoonlijkheden die door hun daadkrachtige optreden en huwelijkspolitiek de toekomst van Europa en de wereld bepaalden.
In de geschiedenis van Spanje vormen de katholieke koningen – Isabella van Castilië en Ferdinand van Aragon – een hoogtepunt (of dieptepunt?) zonder weerga. Door hun huwelijk in 1469 gaven zij de aanzet tot de vereniging van de Spaanse gewesten. Bovendien wisten ze met vereende krachten in 1492 Granada te veroveren, het laatste bolwerk van de islamieten op het Iberisch Schiereiland. In hetzelfde jaar 1492 gaven ze toestemming aan Christoffel Columbus om de Atlantische Oceaan over te steken en nieuw ontdekte landen in hun naam te veroveren. Aldus zou Spanje uitgroeien tot een wereldmacht.
Isabella en haar man Fernando of Ferdinand in de Spaanse tv-serie die over haar is gemaakt.
Vroom en doortastend
Toen Hendrik IV in 1474 overleed, werd Isabella koningin van Castilië en León, maar dat ging niet zonder slag of stoot. Isabella was een vorstin met temperament, uiterst vroom, maar altijd heilig overtuigd van haar gelijk. Zij was ook moedig, want toen in Segovia een rebellie uitbrak en haar man niet bereikbaar was, trok ze zelf naar de stad en wist de rebellen om te praten. Zij was streng en soms meedogenloos, vooral tegenover kwaadwilligen, en reorganiseerde ‘La Santa Hermandad’ (de heilige broederschap) tot een strenge politiemacht. Ze wist ook de belabberde financiële toestand van haar rijk drastisch te verbeteren en voerde hervormingen door in het staatsapparaat, waarbij in de regel de weerbarstige edelen aan het kortste eind trokken en de raden opgevuld raakten met universitair geschoolde mensen van lagere komaf. Totaal nieuw was een wekelijkse audiëntie, waarin ze ieder die wilde persoonlijk aanhoorde over alle mogelijke klachten en bekommernissen. Daarbij was – indien mogelijk – ook haar gemaal aanwezig, want Isabella wilde Castilië en Aragón zoveel mogelijk verenigen, al behielden beide landen wel hun eigen bestuur en wetgeving en dat tot in de 18e eeuw. De enige instelling die van meet af aan werkzaam was in Castilië én Aragón was de Spaanse Inquisitie, die Isabella en Ferdinand samen oprichtten in 1478.
Strijdbaar en revolutionair
Het voornaamste doel en de heilige opdracht van Isabella was de voltooiing van de Reconquista, de strijd tegen de islamieten, die ondertussen al bijna achthonderd jaar aansleepte. Op 2 januari 1492 gaf emir Boabdil zich over onder voorwaarden, waaraan de katholieke koningen zich echter niet zouden houden. Volgens het verdrag moesten ze de joden en de moslims in het voormalige emiraat ongemoeid laten, maar nog hetzelfde jaar werden de joden gedwongen zich te laten dopen, waarna een grote uittocht begon, vooral naar het Ottomaanse Rijk, maar ook naar Portugal, Italië en de Nederlanden. In 1499 werden ook de moslims op hun beurt gedwongen zich te bekeren, waarna alweer velen het land zouden verlaten. Persoonlijk was Isabella het niet eens met de gedwongen bekering maar de druk van de Spaanse Inquisitie was te groot. Met de oprichting ervan had ze een bijzonder machtige en gevaarlijke instelling in het leven geroepen, die ze niet altijd onder controle had.
Isabella keerde zich tegen slavernij
Dat Isabella ondanks haar strijdbaarheid het goede voorhad met al haar onderdanen blijkt ook uit haar houding tegenover Columbus. Toen de veroveraar in 1494 een paar honderd inheemse slaven naar Spanje overbracht om te verkopen gaf Isabel opdracht hen op haar kosten te repatriëren en met hun families te herenigen. Het enige wat ze van de inheemse bevolking wilde was dat ze Spaans zouden leren spreken en zich zouden bekeren tot het christendom. En zo geschiedde. Ook in haar testament herhaalde ze dat alle onderdanen van haar rijk op een menselijke manier moesten worden behandeld. Het was in die tijd een revolutionair standpunt, dat later niet door iedereen is gevolgd, maar het is geen toeval dat vandaag in de meeste Spaans-Amerikaanse landen nauwelijks Afro-Amerikanen voorkomen, in tegenstelling tot Brazilië en de Verenigde Staten. Isabella blijft ook nu een inspiratiebron voor veel Castilianen.
De Spaanse televisie zond een 39-delige serie over Isabella uit. Hieronder de trailer. Je kunt de serie bekijken op de website van de Spaanse tv.
Dit is een fragment uit een artikel in het tijdschrift ESPANJE! nummer 2 2021 over Isabella. Het is het eerste deel van een serie over de Spaanse geschiedenis geschreven door de Vlaamse historicus Edward De Maesschalck. De Maesschalck is auteur van onder andere de prachtig geïllustreerde De Bourgondische Vorsten en Oranje tegen Spanje en maakte historische programma’s voor de VRT. In editie 3 vertelt hij hoe het Johanna de Waanzinnige, de dochter van Isabelle en Ferdinand. Je kunt ESPANJE! hier bestellen.
Spaanse geschiedenis: wie is wie?
In de Spaanse geschiedenis wemelt het van de Fernandos. En om het nog eens ingewikkelder te maken plakken we er in Nederland soms een V aan vast (zoals bij Karel de V, de kleinzoon van Isabella en Ferdinand), terwijl dezelfde koning door de Spanjaarden Carlos I wordt genoemd. En alsof dat nog niet complex genoeg is krijgen ze bijnamen en namen die je op het verkeerde been zetten. Zo is Maria van Hongarije, die van 1530-1555 landvoogdes was van de Nederlanden, een kleinkind van Isabella van Castilië en Ferdinand van Aragón, maar is ze niet mee als zodanig te herkennen vanwege haar naam. Daarom: wie is wie en wat zijn hun bijnamen? Te beginnen met Ferdinand en Isabella met hun volledige titels en regeerperiodes en de namen, geboortedata en huwelijken van hun kinderen.
Isabella van Castilië
Bijnaam Isabella de Katholieke
Spaanse naam Isabel I de Castilla La Católica
Koningin van Castilië en León 1474 – 1504
Koningin-gemalin van Aragón 1479 – 1504
Geboren 1451 Madrigal de las Altas Torre
Overleden 1504 Medina del Campo
Getrouwd 1469 -1504 met Ferdinand van Aragón
Ferdinand van Aragón
Fernando II de Aragón (El Católico)
Koning van Aragón, Valencia, Mallorca en Sardinië en graaf van Barcelona 1479 -1516
Koning van Sicilië 1468 -1516
Koning van Napels als Fernando III 1504 -1516
Heerser van de kroon van Castilië als Ferdinand V 1474 -1504
Regent van de koningin van Castilië 1508 -1516
Koning van Navarra 1512 -1515
Geboren 1452 Sos
Overleden1516 Madrigalejo
Getrouwd 1469 -1504 met Isabella van Castilië en 1506-1516 met Germaine de Foix (1462 -1515), de dochter van de zus van koning Lodewijk XII van Frankrijk.
Kinderen van Isabella en Ferdinand
Isabel de Aragón
Isabella van Asturië of Isabella van Portugal
1470 Dueñas – 1498 (Zaragoza)
Koningin van Portugal 1496 -1498 door haar huwelijk met Emanuel I van Portugal
Juan de Aragón
Johan van Aragón en Castilië
1478 Sevilla – 1497 Salamanca
Getrouwd met Margaretha van Oostenrijk, de dochter van de Duitse keizer Maximiliaan I van Oostenrijk en Maria van Bourgondië. Margaretha was de zus van Filips de Schone en de latere landvoogdes van de Nederlanden.
Juana I de Castilla
Johanna I van Castilië bijgenaamd Juana La Loca, Johanna de Waanzinnige
1479 Toledo – 1555 Tordesillas
Getrouwd met Filips de Schone, landsheer van de Bourgondische Nederlanden, zoon van de Duitse keizer Maximiliaan I van Oostenrijk en Maria van Bourgondië.
María de Aragón
Maria van Aragón en Castilië
1482 Córdoba – 1517 Lissabon
Koningin van Portugal van 1500-1517 door haar huwelijk met haar zwager Emanuel I van Portugal
Catalina de Aragón
Catharina van Aragón
1485 Alcalá de Henares – 1536 Kimbolton
Koningin van Engeland van 1509 – 1533 door haar huwelijk met koning Hendrik VIII
Verder lezen: Wie was de koning van Hispanje?
Verder lezen: Johanna de Waanzinnige
Verder lezen: De islamitische geschiedenis van Spanje
