Carlos Ruiz Zafón werd geboren op een steenworp afstand van de Sagrada Familia. Hij verliet de Catalaanse hoofdstad in 1992 om zich in Los Angeles te vestigen. Daar gebruikte hij jaren later zijn herinnering aan en kennis van Barcelona voor zijn werken.
Carlos Ruiz Zafón: alle romans op een rij
‘Mijn thuis is en blijft Barcelona, hoewel ik dus ook woon in Los Angeles. In mijn boeken loop je door de straten van het Barcelona uit het verleden, maar zelf ben ik geboren in de jaren zestig. Ik zie het als mijn taak om die oude stad tot leven te brengen.’ En juist dat kan Zafón als geen ander. Toen Carlos Ruiz Zafón tien jaar geleden De schaduw van de wind publiceerde, kreeg de roman in Spanje in eerste instantie nauwelijks aandacht van pers en publiek. Inmiddels gingen er in meer dan veertig landen en dertig talen miljoenen exemplaren over de toonbank. Het tweede deel in deze reeks, Het spel van de engel, werd in 2008 meteen een bestseller. En de auteur is nog lang niet klaar met zijn ambitieuze boekencyclus waarin het Barcelona uit vervlogen tijden de hoofdrol speelt. Intussen verschijnen in Nederland ook zijn vroegere werken.
Kerkhof der Vergeten Boeken
Oudere stadsbewoners roemen hem om het beeld dat hij schetst van het Barcelona uit hun jeugd. Daarvoor gebruikt de schrijver literaire trucs. ‘Met een stad kun je spelen, een vleugje make-up op doen, de ogen kleuren en haar woorden geven. De geschiedenis en architectuur van Barcelona fascineren mij mateloos. Als kind was ik altijd in de stad te vinden. Ik ken Barcelona op mijn duimpje. Maar het komt mijn boeken juist ten goede dat ik er niet altijd fysiek aanwezig ben.’ Dat liefhebbers van zijn boeken in Barcelona op zoek gaan naar de locaties en sfeer die hij beschrijft, vindt Zafón een beetje vreemd. ‘Ik raad mensen aan om gewoon lekker door de stad te dwalen om zichzelf te verliezen in het doolhof dat het historische centrum van Barcelona gelukkig nog altijd is.’ Zafón heeft altijd geleefd van zijn pen. Eerst als scriptschrijver en later als auteur van jeugdromans. In 1998 werd het idee voor De schaduw van de wind geboren, een boek over boeken. ‘Ik had een goed gevoel over het Kerkhof der Vergeten Boeken, een idee dat niet alleen over vergeten boeken gaat, maar ook over vergeten ideeën. Die metafoor heeft te maken met mijn leven in Los Angeles. In de Verenigde Staten verdampt en verdwijnt het verleden snel. Dat hoort bij de samenleving. Altijd vooruitkijken. In Europa is het verleden veel duidelijker aanwezig. Maar of een idee als dit ook succesvol zal zijn, dat kun je als schrijver niet voorspellen.’
Literair fenomeen
In eerste instantie wilde geen uitgever in Spanje zich aan het boek wagen. Ook toen het eenmaal was gepubliceerd, werd het door de media genegeerd. Pas toen buitenlandse uitgevers zich voor De schaduw van de wind interesseerden, kwam ook in Spanje de verkoop goed op gang. Zo goed zelfs dat Zafón uitgroeide tot literair fenomeen, hoewel die term hem zelf weinig zegt. ‘Geen idee wat dat inhoudt. Ik ben gewoon een schrijver zoals er velen zijn.’ Toch hoor je Zafón niet klagen over het succes van zijn romans, wat natuurlijk niet vreemd is als je zo goed verkoopt. ‘Het is slecht te verteren voor een schrijver, als een boek waar je lang, hard en met veel enthousiasme aan hebt gewerkt, helemaal geen lezers bereikt.’ Dat de verwachtingen na zo’n eerste succes hooggespannen waren en wereldwijd lezers smachtten naar de volgende Zafón, doet hem weinig. ‘Persoonlijk vind ik het een gebrek aan respect voor de lezers als je als schrijver puur een verhaal schrijft omdat je denkt dat de lezers het willen lezen. Een schrijver moet doen wat hij denkt dat hij moet doen en niet wat hij denkt dat de lezers willen dat hij doet.’
Monsterlijk grote roman
Het idee voor Het spel van de engel als prequel op het overweldigend succesvolle De schaduw van de wind heeft hij dan ook niet bedacht om zijn publiek te behagen. Sterker nog, dat het een vierluik moest worden, wist Zafón vanaf het begin. ‘Ik wilde vier verschillende verhalen maken, die elkaar in hetzelfde ‘hart’ zouden ontmoeten: het Kerkhof. Maar het zou een monsterlijk grote roman worden als ik die vier verhalen in één boek zou verbinden. Bovendien zouden de karakteristieken, de toonzettingen en de structuren van elk van deze verhalen apart veel te weinig tot hun recht komen.’ Hoewel de eerste twee delen van de cyclus onmiskenbaar overeenkomsten vertonen, zijn er wel degelijk verschillen. In Het spel van de engel spelen waanzinnige en theatrale elementen een belangrijke rol. Dat is Zafón ten voeten uit. Zo weten insiders dat zijn woning in Barcelona vol staat met draken. ‘Barcelona is een stad van draken. Je komt ze overal tegen, op façades, beelden, muren.’ En het verhaal is een stuk grimmiger. ‘Het spel van de engel vertelt ons wat we niet willen horen. Het is als een tweede akte in een toneelstuk en dat is het moment dat een plot wendingen neemt. Voordat we het licht weer zien, moeten we de tunnel van Het spel van de engel door.’
Film in je hoofd
Over zijn derde roman in de serie wil Zafón nog niet veel kwijt. Het Kerkhof der Vergeten Boeken komt terug, dat wel. En hij neemt ons wederom mee naar een Barcelona uit vervlogen tijden. Opnieuw zal het werk geen vervolg zijn, maar een roman die ook zonder kennis van Zafóns eerdere boeken gelezen kan worden. De auteur verwacht dat het derde deel volgend jaar klaar is. In de tussentijd moeten lezers het doen met De Nevelprins en Het Middernachtspaleis, twee vroege werken. Het Middernachtspaleis is sinds kort in het Nederlands verkrijgbaar. Het is totaal anders dan de bekende werken die hij later schreef. ‘Deze roman maakt deel uit van een serie werken voor jonge lezers uit het begin van mijn carrière. Boeken waarvan ik denk dat ze volwassen lezers zullen herinneren aan romans uit hun eigen jeugd.’ Een verfilming van zijn bestsellerboeken zit er niet in. ‘De beste film van mijn boeken is die die je als lezer geprojecteerd ziet in je hersenen. Ik zie niet in waarom alles vertaald moet worden in “films, televisieprogramma’s en videospelletjes. Soms is het goed dat boeken gewoon boeken zijn en blijven. Niets anders vertelt een verhaal met zoveel kracht, diepte, intensiteit en schoonheid als een goed geschreven roman.’
Het Barcelona van Zafón
Het Barcelona van Zafón is gotisch, duister en onheilspellend. Wie op zoek gaat naar het mysterieuze Kerkhof der Vergeten Boeken komt bedrogen uit. Het kerkhof dat gesitueerd is in de Carrer de l’Arc del Teatre, een zijstraat van de wereldberoemde Ramblas, is een hersenspinsel van de schrijver. Wie er toch een kijkje neemt, zal zich in Zafóns beschrijving ‘meer litteken dan straat’ ongetwijfeld kunnen vinden. Andere locaties uit de beide bestsellerromans kun je wel bezoeken. Ouderwetse boekhandels, stations, de gotische wijk, de chique optrekjes richting de top van de Tibidabo, het charmante Plaça de Felipe Neri, het sierlijke Plaça Reial, de kabelbaan naar de Montjuïc, de begraafplaats in Poble Nou, de wijk El Born en het stadspark Ciutadella. Het boekje Het Barcelona van Carlos Ruiz Zafón. Een gids maakt je wegwijs.
Dit artikel is eerder verschenen in ESPANJE! (España y Más, 3-2011). Tekst: Annebeth Vis.
